Engellilerin Kamu Ve Özel Sektörde İstihdam Ve Mesleki Rehabilitasyon Hakları
İş yerlerinde engelli çalıştırma zorunluluğu
4857 Sayılı İş Kanunu kapsamındaki 50 ve üzeri işçi çalıştıran kamu işyerlerinde %4, özel sektör işyerlerinde %3 olarak engelli çalıştırma oranı belirlenmiştir.
657 sayılı Devlet Memurları Kanununa göre; kurum ve kuruluşlar çalıştırdıkları personele ait kadrolarda %3 oranında engelli personel çalıştırmak zorundadır. %3'ün hesaplanmasında ilgili kurum veya kuruluşun (taşra teşkilatı dâhil) toplam dolu kadro sayısı dikkate alınır.
Deniz İş Kanunu kapsamına giren işyeri ve gemilerde de >ngelli çalıştırma zorunluluğu vardır.
Engellilerin İstihdam Süreci ve Meslek Edinme Hakkı
Engellilerin istihdam hakkından yararlanmak için en az @ engel oranına sahip olmaları gerekir.
İstihdam hakkı düzenlemelerinde, ağır engellilerin ya da engel oranı yüksek olanların; istihdam edilmeyeceklerine dair bir hüküm yoktur.
Engelli çalışanlar, engelli kontenjanında gösterilirler. Dolayısıyla, engelli kadrosu diye tabir edilen bir kadro yoktur, kontenjan vardır.
Engellilerin ayrı merkezi bir sınavla Devlet memurluğuna alınmaları ilk kez 2012 yılında yapılan ÖMSS ile olmuştur. Bundan önceki alımlar, kurumların kendi sınav ve ilanları ile yapılmaktaydı.
Engellilerin İstihdamına İlişkin Görev ve Yetki Hangi Kurumlardadır?
Engellilerin istihdam süreçleri; Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (AÇSHB) tarafından takip edilmektedir.
Sorumlu Genel Müdürlük; Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğüdür.
Kamuda istihdam ile ilgili görevli olan kurum; Devlet Personel Başkanlığıdır. Başkanlık; kamu kurum ve kuruluşlarının engelli memur çalıştırma yükümlülüklerinin yerine getirilmesinin takip ve denetiminden sorumludur
EKPSS ve Kura usulü atanma için sınav ve tercihler; ÖSYM tarafından yapılmaktadır.
İşçi olarak istihdamları Türkiye İş Kurumu tarafından yapılmaktadır. Kamu ve özel sektör işverenlerinin engelli işçi çalıştırma yükümlülüklerinin yerine getirilmesinin takip ve denetiminden İş-Kur sorumlu ve yetkilidir.
Engelliler Kanununda mesleki rehabilitasyon hükümleri nelerdir?
Kanunun “meslekî habilitasyon ve rehabilitasyon” başlığında (Madde 13) “Engellilerin meslek seçebilmesi ve bu alanda eğitim alabilmesi için gerekli tedbirler alınır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca yapılan iş ve meslek analizleri doğrultusunda engelliler için Millî Eğitim Bakanlığı ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca mesleki habilitasyon, rehabilitasyon ve eğitim programları geliştirilir. Engellilerin mesleki habilitasyon ve rehabilitasyon hizmetleri, kamu kurum ve kuruluşları ile belediyeler ve diğer gerçek veya tüzel kişiler tarafından da gerçekleştirilebilir” ifadeleri yer alır.
Engelli Olma Hali Nasıl Tanımlanır?
Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesinde (BMEHS) engelli kişiler, “çeşitli engellerle karşılaşmaları halinde diğerleriyle eşit bir şekilde topluma tam ve etkili şekilde katılmalarını engelleyen uzun süreli fiziksel, zihinsel, ruhsal ve duyusal sakatlığı olan kişiler” olarak tanımlanmıştır.
5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun’a göre engelli; fiziksel, zihinsel, ruhsal ve duyusal yetilerinde çeşitli düzeyde kayıplarından dolayı topluma diğer bireyler ile birlikte eşit koşullarda tam ve etkin katılımını kısıtlayan tutum ve çevre koşullarından etkilenen bireydir.
Her iki tanımda engellilik, engel oranları ile ifade edilmemişken Engelli Kamu Personel Seçme Sınavı ve Engellilerin Devlet Memurluğuna Alınmaları Hakkında Yönetmelik’te engelli; “doğuştan veya sonradan; bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yetenekleri bakımından engel oranının yüzde kırk veya üzerinde ve çalışabilir durumda olduğunu mevzuat hükümlerine göre alınacak sağlık kurulu raporu ile belgeleyenler” olarak tanımlanmıştır.
Yönetmelikte geçen “yüzde kırk veya üzerinde” ifadesi, hem Sözleşmeye hem de Engelliler Hakkında Kanuna aykırıdır. %1 ile 0 arası oran sahibi bireyler, Sağlık Bakanlığına göre engellidir. Ancak, engel oranı @’ın altında oranı olanlar, AÇSHB’ye göre engelli değildir. Bu yüzden bu kişiler, engelli kontenjanında istihdam edilememektedirler.
Engelli Çalışanın Engelli Kontenjanında Çalışması Ne Demektir?
Engelli olarak işe giren ya da işe girdikten sonra engelli hale gelen, @ veya üzeri engelli olduğunu engelli sağlık raporu vermeye yetkili hastaneden aldığı raporla belgeleyen tüm çalışanlar engelli kontenjanında çalışır. Mevcut düzenlemelerde, engel oranı @’ın altında olanlar, engelli sayılmadığından, bu kişiler engelli kontenjanında çalışamazlar. İşe, engelli kontenjanından giren memur, engel oranı @’ın altına düştüğünde; engelli kontenjanından çıkar, engelli olarak sahip olduğu hakları kaybeder ve engelli olmayan bir memur olarak emeklilik şartlarına tabi olur.
Engelli Bireylerin İstihdam ve Çalışma Haklarına Yönelik Mevzuat
Çalışma hayatına, engelli bireylerin diğer bireylerle eşit ve tam olarak katılımlarını sağlayacak ulusal ve uluslararası mevzuat vardır. Bu mevzuatın neler olduğunu, hükümlerin ne anlama geldiğini bilmek önemlidir. Aksi halde engelli çalışanlar, haklarını bilmeyecek ya da kulaktan dolma bilgilerle öğrenmeye çalışacaklardır. Bu da onların çalışma hayatında daha fazla engellenmelerine, ayrımcılığa maruz kalmalarına ve mobbinge uğramalarına neden olacaktır. Her engelli çalışanın, tabi oldukları personel kanunlarına ilişkin hükümleri, engellilik ile ilgili doğrudan ilgili ulusal ve uluslararası mevzuatı, okuması ve bir fikir sahibi olması gerekir.
1. Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi
2. TC. Anayasası (ilgili hükümler)
3. Engelliler Hakkında Kanun
4. Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu (5510 sayılı)
5. Devlet Memurları Kanunu
6. İş Kanunu (ilgili hükümleri)
7. TSK Personel Kanunu
8. Diğer personel kanunları e bu kanunlar esas alınarak hazırlanan yönetmelik, tüzük, yönerge, genelge ve iç yazışmalar.
9. Uluslararası sözleşmeler ve belgeler.
Engellilerin kamu çalışanı olmaları için sınav ve kura usulü
Engelli Kamu Personel Seçme Sınavı ve Engellilerin Devlet Memurluğuna Alınmaları Hakkında Yönetmelik (07.02.2014) hükümlerine göre, engelliler; Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanununun eki (I), (II), (III) ve (IV) sayılı cetvellerde yer alan kurumlar ile döner sermayeli kuruluşlar, kanunlarla kurulan fonlar ve kefalet sandıklarına, İl özel idareleri ve belediyeler, il özel idareleri ve belediyelerin kurdukları birlikler ile bunlara bağlı müessese, işletme ve döner sermayeli kuruluşlara, Devlet Memurları Kanununa göre Devlet memuru istihdam eden diğer kamu kuruluşlarına Devlet memuru olarak atanabilirler.
ÖSYM tarafından 2 yılda bir yapılan Engelli Kamu Personeli Seçme Sınavı (EKPSS) ve kura usulü ile engelliler, memur olarak atanabilmektedirler.
EKPSS; ortaöğretim, ön lisans veya lisans düzeyinde eğitim veren kurumlardan mezun veya sınavın geçerlik süresi içerisinde mezun olabilecek durumda olan engelli adayların eğitim durumları ve engel gruplarının yarattığı dezavantajlar göz önünde bulundurularak Başkanlık tarafından yapılır veya yaptırılır. Adayların atanabilmesi için yerleştirme tercih işlemlerine son başvuru tarihi itibarıyla mezun olması gerekir.
EKPSS sonuçları, kamu kurum ve kuruluşları tarafından Türkiye İş Kurumu aracılığıyla yapılan engelli işçi alımlarında da kullanılır.
Kura; ilkokul, ortaokul, ilköğretim ve özel eğitim iş uygulama merkezi veya okulu mezunu veya bu okullardan yerleştirme işlemlerine son başvuru tarihi itibarıyla mezun olabilecek engellilerin 657 sayılı Kanunun 41. maddesi göz önünde bulundurularak kamu kurum ve kuruluşlarına tercihlerine göre yerleştirilmeleri amacıyla noter huzurunda yapılır. Kura çekimini, kura için başvuruda bulunan adaylar da izleyebilir.
EKPSS sonuçları 4 yıl geçerlidir. Aday, her iki yılda sınava girebilir, alabildiği en yüksek puanı kullanabilir. Sınav soruları, engel grupları itibarıyla öğrenme ve algılama düzeyleri ile dil gelişimleri ve sözel iletişim güçlükleri esas alınmak suretiyle engellilerin bilgi, yetenek ve becerilerini ölçecek şekilde hazırlanır. EKPSS adayların, engel grupları ve ulaşabilirlikleri göz önüne alınarak uygun ortamlarda yapılır. EKPSS’de istekleri halinde adaylara, engel grubuna uygun okuyucu ve/veya işaretleyici olmak üzere sınav görevlisi temin edilir.
Engelli öğretmen atamaları
Engelli adayların öğretmen kadrolarına yerleştirilme işlemleri, EKPSS sonuçları kullanılarak Millî Eğitim Bakanlığınca yapılır.
Halen memur olarak çalışmakta olanlar, başka hizmet sınıfı kapsamındaki kadrolar ile bulundukları kadrolardan farklı olmak kaydıyla mezunu oldukları eğitim programları itibarıyla ihraz etmiş oldukları unvanlara ilişkin kadrolar hariç olmak üzere bu Yönetmelik kapsamında yerleştirme işlemlerine başvuramaz, yerleştirilseler dahi atamaları yapılamaz.
Diğer kanunlarla memurluğa atanmaları engellenen adaylar da bu Yönetmelik hükümleri çerçevesinde yerleştirme işlemlerine başvuramaz, yerleştirilseler dahi atamaları yapılamaz.
EKPSS veya kura sonucuna göre yerleştirildiği halde atama için aranılan koşulları taşımayan veya istenilen belgeleri süresi içerisinde getirmeyen adayların atamaları yapılamaz. Bu durumdaki kişiler için; EKPSS ve kura sonucuna göre yerleştirilmiş olmak bu maddede sayılanlar için herhangi bir hak teşkil etmez. Bu nedenle tercih yaparken; kadro için aranan koşullar sağlanmışsa tercih edilmelidir.
Bu Yönetmelik hükümleri çerçevesinde, herhangi bir kadroya yerleştirilen ancak atanamayan adaylar, aynı dönem içerisinde yapılacak yerleştirmelere başvuramaz.
Kamu kurum ve kuruluşları, yerleştirmeye ilişkin olarak atamaya yetkili amirin onayı ile beş kişiden oluşan bir değerlendirme komisyonu kurar. Bu komisyon, atanmak üzere başvuran adayları, aranılan nitelikler yönünden inceleyerek, nitelikleri uyanların atamalarının yapılmasını teklif eder. Bu adaylar, kamu kurum ve kuruluşlarınca başka bir sınav veya mülakat yapılmaksızın atanır.
Atamasının yapılması uygun görülen adaylar, atama işlemleri yapılmadan önce, kamu kurum ve kuruluşları tarafından hazırlanan atama başvuru formu ile adli sicil ve askerlik durumu ile ilgili beyanda bulunurlar. Bu hususlarda adaylardan yazılı beyanları dışında ayrıca bir belge talep edilmez. Adayların bu beyanlarının doğruluğu yetkili mercilerden kurumlarca teyit edilir. Adayların atanma işlemleri, atama başvuru formunda belirtilen bilgilerin teyidi sürecinin tamamlanması beklenmeksizin sonuçlandırılır.
Gerçeğe aykırı belge verdiği veya beyanda bulunduğu tespit edilenlerin atamaları yapılmaz, atamaları yapılmış ise iptal edilir, bu kişiler hakkında 26.9.2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu hükümleri uygulanır. Gerçeğe aykırı belge verdikleri veya beyanda bulundukları tespit edilen adaylar hakkında yapılacak işlemler, atama başvuru formunda kamu kurum ve kuruluşları tarafından yazılı olarak belirtilir.
Engelliler KPSS’ye girebilirler mi?
Engellilerin KPSS’ye göremeyeceklerine yönelik hiçbir hüküm yoktur. Bu nedenle engelliler, hem KPSS’ye hem de EKPSS’ye girebilirler. KPSS sonucu atandıklarında, kurumun kendilerinden sağlık raporu istemesi halinde “sağlam” olma şartı varsa ve engelli birey bu raporu alamazsa, atandığı kadroda işe başlatılmayabilir. Bu durumu göz önünde bulundurarak, engellilerin sağlık şartlarına uygun tercihler yapması gerekmektedir.
KPSS sonucu tercih ettikleri kurumda işe başlayan engelli çalışan, ilerleyen süreçte engelli raporunu kurumuna ibraz ederek, engelli kontenjanına geçebilir.
A Grubu kadrolarda çalışmak isteyen engelliler hakkında bilgi
A grubu kadrolar; özel yarışma sınavına tabi tutulmak suretiyle ve belli bir yetişme programı sonrası yeterlik sınavına tabi tutularak mesleğe alınan personel için ihdas edilmiş kadrolar olarak tanımlanmıştır (Örneğin, Müfettiş ve Uzman Yardımcısı, Stajyer Kontrolör, Kaymakam Adayı). ÖSYM’ye göre ise; Başbakanlık, Bakanlıklar, bunların müsteşarlık, başkanlık ve bağımsız genel müdürlük düzeyindeki bağlı ve ilgili kuruluşları ile bağlı ortaklıklarındaki, özel yarışma sınavına tabi tutulmak suretiyle girilen ve belirli bir yetişme programı sonrası yeterlik sınavına tabi tutulan mesleklere ilişkin kadro ve görevler ile il özel idareleri ve belediyelerin teftiş kurullarında çalışacak olanlardır.
Engelliler, A grubu kadroya atanmak için; KPSS’ye girmek ve gerekli puanı almak zorundadırlar.
İş arayanların ve işverenlerin İŞKUR kaydı yaptırması
İş arayan engelliler ve engelli işçi arayan işverenler; İŞKUR portalına kayıt yaptırarak veya şahsen İŞKUR a giderek kayıt olmaları zorunludur.
Kayıt yaptıran engelli birey öncelik hakkına sahip olduğunu beyan eder.
14 yaşını dolduran @ ve üzeri tüm engelliler İŞKUR’ a kayıt yaptırabilirler.
Bu kayıtlarıyla birlikte İş-Kur resmi sitesinden engelli bireyleri için açılan mesleki kursları takip edebilir ve bu kurslara katılabilirler.
Engelli sağlık raporu birkaç yıl geçerli olanlar, süre dolmadan yeni raporlarını ibraz etmek zorundadırlar. Aksi halde, rapor süresi bitiminde İŞ-Kur kayıtları silinecektir.
Kamu kurum ve kuruluşlarına engelli işçi alımı hakkında bilgi
Kamu kurum ve kuruluşlarına engelli işçi alımı hakkında hükümler; Kamu Kurum ve Kuruluşlarına İşçi Alınmasında Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik uyarınca engelli işçi alımı hakkında hükümler şunlardır:
1. Kamu kurum ve kuruluşlarının her türlü işçi taleplerinde, işin niteliği gerektirmediği sürece, engelli olmama şartının aranmaması, engel oranına üst sınır getirilmemesi ve engel grupları arasında ayrım yapılmaması hususlarına dikkat edilir.
2. Kamu kurum ve kuruluşlarının ortaöğretim ve daha yüksek eğitim düzeyindeki işçi talepleri KPSS puanıyla, aynı eğitim düzeyindeki özellikle engelli işçi talepleri EKPSS puanıyla; ilköğretim ve daha alt eğitim düzeyindeki işçi talepleri ile eğitim şartı aranmaksızın kömür ve maden işletmelerinin yeraltı işlerinde çalıştırılacaklara ilişkin taleplere gönderilecek adaylar ise noter huzurunda çekilecek kura ile belirlenir.
3. KPSS’de başarılı olmak veya EKPSS'ye girmiş bulunmak ya da öncelikli gönderme hakkına sahip olmak, işe yerleştirmede tek başına bir hak teşkil etmez.
4. Kamu Görevlerine İlk Defa Atanacaklar İçin Yapılacak Sınavlar Hakkında Genel Yönetmelik hükümlerine göre (B) grubu kadrolar için (Örneğin, mühendis, hemşire, sağlık memuru, teknisyen, veznedar, koruma ve güvenlik görevlisi v.b) yapılan KPSS sonuçları, özellikle engelli işçi taleplerinde ise EKPSS sonuçları kullanılır
5. Ortaöğretim ve daha yüksek eğitim düzeyindeki işçi taleplerine, ilgili KPSS puan türünden altmış ve üzeri puan almış olanlar başvurabilir. Aynı eğitim düzeyindeki özellikle engelli işçi taleplerinde bir puan barajı aranmaz, bu kişilerin EKPSS'ye girmiş olmaları yeterlidir.
6. Kamu kurum ve kuruluşlarına sürekli işçi olarak girmiş olanların, deneme süresi sonunda da çalışmaya devam etmeleri halinde, istihdam edilmek için kullandığı KPSS ya da EKPSS puanlarından herhangi biri ile bir başka kamu kurum ve kuruluşunun sürekli işçi talebine başvuruları kabul edilmez.
7. Kamu kurum ve kuruluşları işe yerleştirilecek kişileri, Kurum tarafından gönderilen listelerdeki adaylar arasında yapacağı sınav ile belirler. Sınav; yazılı veya sözlü yöntemlerinden biri veya ikisi kullanılarak, mesleki bilgi ve becerilere ilişkin konulardan yapılır.
8. Engellilere yönelik sınavlar, engel grupları ve ulaşılabilirlikleri göz önüne alınarak uygun ortamlarda yapılır. Sınavın şekli ve soruları, mesleki bilgi ve görevle ilgili bilgi ve becerilerine ilişkin konularda işitme ve/veya dil ve konuşma, zihinsel engelliler için öğrenme ve algılama düzeyleri ile dil gelişimleri ve sözel iletişim güçlükleri esas alınmak suretiyle belirlenir.
9. Sınav Kurulu kamu kurum veya kuruluşlarının atamaya yetkili amirinin görevlendireceği bir başkan ve dört üyeden oluşur. Engelliler için oluşturulacak sınav kurulunda, üyelerden biri en çok engelliyi temsil eden üst kuruluş tarafından belirlenir. Engelliler için oluşturulacak sınav kurulu üyelerine toplantı gün, saat ve yeri, toplantı gününden en az beş gün önce yazılı olarak bildirilir.
10. Adayın başarı puanı; hem yazılı hem de sözlü sınav yapılması halinde, adayın KPSS puanının özellikle engelli işçi alımlarında EKPSS puanının yüzde ellisi, yazılı sınav puanının yüzde otuzu, sözlü sınav puanının yüzde yirmisi; sadece yazılı ya da sadece sözlü sınav yapılması halinde adayın KPSS puanının yüzde yetmişi, yazılı veya sözlü sınav puanının yüzde otuzudur. Başarı puanı en yüksek olan adaydan başlanmak suretiyle açık iş sayısı kadar asıl ve aynı sayıda yedek adayın isimlerini kapsayan bir liste belirlenerek ilan edilir. Sınav sonuçlarına ilişkin itirazlar sınav kurulunca incelenir.
11. Sınav Kurulu tarafından, başvuruda refakatçi talebinde bulunan engelliler için, engel gruplarının özellikleri dikkate alınarak refakatçi görevlendirilir.
Meslek edindirme kursları
Türkiye İş Kurumu (İŞ-KUR) ve Milli Eğitim Bakanlığı Çıraklık Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü Engellilere yönelik meslek edindirme kursları düzenlemektedir. Bu kursları bitiren engellilere iş yerleştirmelerde öncelik tanınmaktadır.
Ayrıca Engelsizkariyer.com meslek edindirme kursları düzenlemektedir (http://www.engelsizkariyer.com).
Halk eğitim merkezleri ve Türkiye İş Kurumu kursları için bulunduğunuz yerleşim yerindeki müdürlüklerinden bilgi alabilirsiniz.
İş-Kur meslek sertifikası olanlar, İş-Kur’un engellilere verdiği hibeden yararlanabilirler. İş-Kur ve KOSGEB hibelerinden emekli olanlar yararlanmamaktadır.
İŞKUR tarafından engelli vatandaşlara verilen hibe desteği programına kimler başvuru yapabilir ve kredi şartları nelerdir?
Bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerle kaybetmesi nedeniyle işgücü kaybının en az @ olduğu “Engellilere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları” ile belgelenen kişiler mevzuatta engelli olarak kabul edilmektedir. Kendi işini kurmak isteyen engellilerin aşağıdaki bütün şartları taşıması gereklidir.
İş-Kur Engelli Hibe Desteği Programına başvuru yapabilmek için gerekli tüm şartlar şunlardır:
1. İŞKUR’a kayıtlı olmak,
2. Bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerle kaybetmesi nedeniyle işgücünün en az @’ından yoksun olduğunu “Engellilere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları” ile belgelendirebilmek,
3. 18 yaşını tamamlamış olmak,
4. Hangi sebeple olursa olsun emekli olmamak,
5. Kendi üzerine aktif olarak kayıtlı işyeri/işletme olmamak, (Proje başvuru rehberi yayım tarihi itibari ile proje konusu meslekte vergi kaydı ve terk mükellefi olmamak),
6. İşyerinin kurulacağı il sınırları içinde ikamet etmek,
7. Girişimcilik eğitim programı sertifikasına sahip olmak,
8. Kurulacak iş ile ilgili başka mevzuatlarda aranılan diploma, sertifika, izin vb. belgelere sahip olmak ve aranılan diğer şartlara haiz olmak.
Projeler, İş-Kur internet sayfasında yer alan Başvuru Rehberinde yer alan esaslara göre hazırlanacaktır.
Proje zamanı ve diğer konular hakkında bilgi için: 81 ilde bulunan Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlükleri veya Hizmet Merkezlerinden veya 444 75 87 numaralı telefondan ayrıntılı bilgi alınabilir.
Korumalı iş yerleri/istihdamı güç olan bireyler için
İşgücü piyasasına kazandırılmaları güç olan engelli bireyler için istihdam oluşturmak amacıyla gerçek ve tüzel kişilerce açılan ve açılacak olan işyerlerini kapsar.
Korumalı iş yerlerinde, en az @ oranında zihinsel veya ruhsal engelli olup, 15 yaşını dolduranlar istihdam edilebileceklerdir.
İstihdam ile ilgili yürütülen bir proje var mıdır?
İşe Katıl, Hayata Atıl Projesi: Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının önderliğinde Garanti Bankasının desteğiyle 2014 yılı sonlarında hayata geçirilen, engelli bireylerin iş yaşamına katılımını artırmayı hedefleyen "İşe Katıl Hayata Atıl" projesi, halen pilot illerde devam etmekte ve tüm illere yaygınlaştırılma çalışmaları sürmektedir.
İşe Katıl, Hayata Atıl Projesi; Türkiye’de destekli istihdam modelinin geliştirilmesine yönelik bir çalışma. Proje kapsamında; mesleki eğitim almamış engelli bireylerin, kişisel özelliklerine uygun ve yerel düzeyde de şirketlerin ihtiyacını karşılayacak şekilde işgücüne katılımı sağlanacak. Bununla birlikte, engelli bireylere gerekli mesleki beceriler iş ortamında kazandırılarak, ülkemizde ilk kez kendilerine yardımcı olacak ve rehberlik edecek iş koçlarının yetiştirilmesi gerçekleştirilecek. Ayrıca, engellilerin iş ortamına sosyal uyumunu artıran diğer becerileri de geliştirilmesi hedeflenmektedir.
Projeden beklenen sonuçlar/çıktılar şunlardır:
Kendi yaşamının sorumluluğunu alabilecek düzeyde gelişen ve sosyal uyumu kolaylaşan engelli bireyler.
İş ortamında engellilerle bir arada olan, onları “çalışan ve yapabilen” odaklı görmeye başlayan bireyler.
Engelli istihdamına yönelik hizmetlerin geliştirilmesi ve altyapısının belirlenmesi.
Engelli bireylerin iş sahibi olabilmesine yönelik politikaların geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması.
Ayrıntılı bilgi ve başvuru için: http://www.isekatilhayataatil.com
Engellilerin memur olması için sınav şartı
Lise ve üzeri eğitim mezunu olanlar, EKPSS’ye girerken, ilk ve ortaokul mezunu olanlar kuraya katılarak kamuda memur olma hakkı elde edebilirler.
Engelli açığı bulunan kamu kurum ve kuruluşları bir sonraki yıl için alım yapacakları engellilere ilişkin taleplerini her yılın Ekim ayının sonuna kadar Devlet Personel Başkanlığına bildirmek zorundadır.
Herhangi bir kurumda memur olarak çalışmakta olanlar açılan memurluk sınavına girebilirler mi?
Halen memur olarak çalışmakta olanlar, başka hizmet sınıfı kapsamındaki kadrolar ile bulundukları kadrolardan farklı olmak kaydıyla mezunu oldukları eğitim programları itibarıyla ihraz etmiş oldukları unvanlara ilişkin kadrolar hariç olmak üzere bu Yönetmelik kapsamında yerleştirme işlemlerine başvuramaz, yerleştirilseler dahi atamaları yapılamaz. Bu nedenle, halen memur olanların, bulundukları kadrodan farklı olarak eğitim durumlarına uygun kadro tercih etmeleri halinde atamaları yapılabilir. Farklı kadroya ataması olanlar; çalıştıkları kuruma başvurarak, yeni kurumlarına geçiş için muvafakat almaları gerekir.
Kamu ve özel sektörde işçi olmak için ne yapılmalıdır?
Engelliler, Türkiye İş Kurumuna kayıtlı olmak şartı ile İş-Kur tarafından ilan edilen engelli işçi alımlarına başvuru yapabilirler. İlanları; İş-Kur resmi internet sitesinden (https://iskur.gov.tr/ ) ve İş-Kur İl Müdürlüklerinden takip edebilirsiniz.
İŞKUR’a kayıt olarak iş arayan engellilere, iş ve meslek danışmalığı hizmetleri verilerek ya mesleki niteliklerini artırmak için kurs veya işbaşı eğitim programlarına yönlendirilmekte ya da durumlarına uygun işlere yerleştirilmeye çalışılmaktadır. Ayrıca, engellilerin kendi işlerini kurmaları da teşvik edilmektedir.
Engelli istihdamı gerçekleştiren firmalara sağlanan destekler var mıdır?
Engellilerin istihdamı konusunda işverenler için yasal zorunluluk yanında teşvikler de söz konusudur.
Korumalı iş yerleri için destekler şunlardır:
1. İşsizlik Sigortası Kanununa göre (madde 49); korumalı işyerlerinde çalışan ve iş gücü piyasasına kazandırılmaları güç olan zihinsel veya ruhsal engellilerin işsizlik sigortası işveren payı Hazine tarafından karşılanır.
2. Gelir Vergisi Kanununun 89.maddesine göre; Engelliler Hakkında Kanuna göre kurulan korumalı işyerlerinde istihdam edilen ve iş gücü piyasasına kazandırılmaları güç olan zihinsel veya ruhsal engelli çalışanlar için diğer kişi ve kurumlarca karşılanan tutar dâhil yapılan ücret ödemelerinin yıllık brüt tutarının yüzde 100'ü oranında korumalı işyeri indirimi (İndirim, her bir engelli çalışan için azami beş yıl süre ile uygulanır ve yıllık olarak indirilecek tutar, her bir engelli çalışan için asgari ücretin yıllık brüt tutarının yüzde 150'sini aşamaz.
Tüm iş yerlerinin engelli kontenjanında çalıştırdığı engellilerin sigorta priminin işveren payının tamamı hazine tarafından karşılanmaktadır.
Kamuda engelli memur çalıştırmamanın yaptırımı var mıdır?
Kamuda engelli memur çalıştırmamanın herhangi bir yaptırımı bulunmamaktadır.
Kamu ve özel sektörde engelli çalıştırmamanın yaptırımı var mıdır?
İşverenin engelli işçi çalıştırma yükümlülüğü olduğu halde, çalıştırmadığı her engelli işçi ve çalıştırılmayan her ay için; 2020 yılında geçerli olmak üzere; 3.985 TL idari para cezası verilir. Kamu kuruluşları da bu paradan hiçbir şekilde muaf tutulmazlar. (İş Kanunu madde 101)
Engelli istihdam etme sorumluluğunu yerine getirmeyen işverenlerden toplanan para cezaları hangi amaçlar için kullanılmaktadır?
Engelli istihdam etme sorumluluğunu yerine getirmeyen işverenlerden toplanan ceza paraları, engellilerin meslekî eğitim ve meslekî rehabilitasyonu, kendi işini kurma ve bu gibi projelerde kullanılmak üzere İş-Kur’a aktarılmaktadır.
Engelli ve eski hükümlü çalıştırmayan işverenlerden tahsil edilen idari para cezaları fonundan engellilerin mesleki eğitim ve rehabilitasyonu ile işe ve işyerine uyumlarının sağlanması ve kendi işini kurmaları için hazırlanacak projelere için destek verme çağrısı yapmaktadır. Proje sahibi yetkililer, Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüklerinden, bu yönde bir çağrı olup olmadığı hakkında bilgi alabilir.
Verilecek desteğin amacı, engelli ve eski hükümlülerin kendi işlerini kurmasına ve engellilerin mesleki eğitim alarak istihdam edilmeleri ve rehabilitasyonlarına yardımcı olmaktır.
Aşağıda yer alan Başvuru Rehberi ve Formuna göre hazırlanacak projeler kamu ve sosyal taraflardan temsilcilerden oluşan Komisyon değerlendirmesi sonrasında desteklenebilecektir.
Desteklenecek projeler;
1- Engellilerin kendi işini kurmalarına yönelik projeler,
2- Eski hükümlülerin kendi işini kurmalarına yönelik projeler,
3- Engellinin iş bulmasını sağlayacak destek teknolojilerine yönelik projeler,
4- Engellinin işe yerleştirilmesi, işe ve işyerine uyumunun sağlanmasına yönelik projeler,
5- Engellilerin istihdam edilebilirliklerini artırıcı mesleki eğitimine yönelik projeler.
6- Korumalı işyeri desteğine yönelik projeler.
İşverenler işyerlerinde engellilere yönelik düzenleme yapmakla yükümlü müdür?
Engelli Kamu Personeli Seçme Sınavı Hakkında Yönetmelik gereği; engelli çalıştırmak zorunda olan kurum ve kuruluşlar çalışma yerlerini engellilerin çalışmalarını kolaylaştıracak şekilde düzenlemek, gerekli tedbirleri almak ve engellilerin çalışmalarıyla ilgili özel yardımcı ve destekleyici araç-gereçleri temin etmek zorundadır. Belirli bir mesleği olan engellilerin meslekleri ile ilgili işlerde çalıştırılmaları esastır. Belirli bir mesleği olmayan veya mesleğine uygun kadro bulunmayan engelliler, engel durumlarına göre, yapabilecekleri hizmetlere ait kadrolarda çalıştırılır.
Engelliler, engellerini artırıcı veya ek engel getirici işlerde çalıştırılamazlar.
Engellilere yönelik meslekî eğitim faaliyetlerini hangi kurum/kuruluşlar yürütmektedir?
Millî Eğitim Bakanlığı bünyesinde;
• İşitme Engelliler Çok Programlı Liseleri,
• Ortopedik Engelliler Meslek Liseleri,
• Zihinsel engellilere yönelik Meslekî Eğitim Merkezleri, İş Eğitim Merkezleri
• Yetişkin Zihinsel Engelliler İş Eğitim Merkezler Engellilere yönelik meslekî eğitim programları düzenlemektedir.
Ankara'daki kuruluşlar için Millî Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğüne, illerdeki kuruluşlar için il Millî Eğitim Müdürlüklerine başvurabilirler
Ayrıca; İş-Kur, Engelli STK’ları, yerel yönetimler ve Engelsizkariyer.com meslek edindirme kursları düzenlemektedir.
Engellilere yönelik meslek edindirme kurslarını hangi kurum/kuruluşlar düzenlemektedir?
Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) ve Milli Eğitim Bakanlığı Çıraklık Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü Engellilere yönelik meslek edindirme kursları düzenlemektedir.
Belediyeler, engellilere sosyal ve mesleki rehabilitasyon hizmeti verir mi?
Sosyal ve mesleki rehabilitasyon hizmetleri belediyeler tarafından da verilir. Belediyeler bu hizmetlerin sunumu sırasında gerekli gördüğü hallerde, halk eğitim ve çıraklık eğitim merkezleri ile işbirliği yapar. Engellinin rehabilitasyon talebinin karşılanamaması halinde engelli, hizmeti en yakın merkezden alır ve ilgili belediye her yıl bütçe talimatında belirlenen miktarı hizmetin satın alındığı merkeze öder.
Engelliler Hakkında Kanunda istihdamda ayrımcılığın önlenmesine yönelik hüküm
Engelliler Hakkında Yasanın İstihdam başlıklı 14. maddesinde; “İşe alımda; iş seçiminden, başvuru formları, seçim süreci, teknik değerlendirme, önerilen çalışma süreleri ve şartlarına kadar olan safhaların hiçbirinde engellilerin aleyhine ayrımcı uygulamalarda bulunulamaz.
Çalışan engellilerin aleyhinde sonuç doğuracak şekilde, engeliyle ilgili olarak diğer kişilerden farklı muamelede bulunulamaz.
Çalışan veya iş başvurusunda bulunan engellilerin karşılaşabileceği engel ve güçlükleri azaltmaya veya ortadan kaldırmaya yönelik istihdam süreçlerindeki önlemlerin alınması ve işyerinde fiziksel düzenlemelerin bu konuda görev, yetki ve sorumluluğu bulunan kurum ve kuruluşlar ile işyerleri tarafından yapılması zorunludur. Engellilik durumları sebebiyle işgücü piyasasına kazandırılmaları güç olan engellilerin istihdamı, öncelikle korumalı işyerleri aracılığıyla sağlanır” ” ifadeleri yer alır.
Engellilere karşı ayrımcılığı engelleyen bir düzenleme var mıdır?
Engelliliğe Dayalı Ayrımcılık: BM Engelli Hakları Sözleşmesine göre engelliğe dayalı ayrımcılık; siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel, medeni veya başka herhangi bir alandaki tüm insan hak ve temel özgürlüklerinin diğerleri ile eşit bir şekilde kullanılması veya bunlardan yararlanılması imkânını ortadan kaldıran veya bunu engelleyen her türlü ayrımın, dışlamanın veya kısıtlamanın engelliğe dayalı olarak yapılmasıdır. Engelliliğe dayalı ayrımcılık, makul uyumlaştırmanın yapılmaması dâhil her türlü ayrımcılığı kapsar.
Engelliler Hakkında Kanunda engelliliğe dayalı ayrımcılık tanımı aynı Sözleşmede yer alan ifadelerle yapılmış ve “siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel, medeni veya başka herhangi bir alanda insan hak ve temel özgürlüklerinin tam ve diğerleri ile eşit koşullar altında kullanılması veya bunlardan yararlanılması önünde engelliliğe dayalı olarak gerçekleştirilen her türlü ayrım, dışlama veya kısıtlama” olarak tanımlanmıştır.
Kanunda ayrıca dolaylı ve doğrudan ayrımcılık tanımlarına yer verilmiş, engelliliğe dayalı ayrımcılığın yapılamaz olduğu, ayrımcılıkla mücadelenin engellilere yönelik politikaların temel esası olduğu hüküm altına alınmıştır.
Buna göre; doğrudan ayrımcılık; “engelliliğe dayalı ayrımcılık temeline dayanan ve engellinin hak ve özgürlüklerden karşılaştırılabilir durumdakilere kıyasla eşit şekilde yararlanmasını engelleyen, kısıtlayan veya zorlaştıran her türlü farklı muamele” olarak tanımlanırken, dolaylı ayrımcılık; “görünüşte ayrımcı olmayan her türlü eylem, işlem ve uygulamalar sonucunda engelliliğe dayalı ayrımcılık temeliyle bağlantılı olarak, engellinin hak ve özgürlüklerden yararlanması bakımından nesnel olarak haklılaştırılamayan dezavantajlı bir konuma sokulması” olarak tanımlanmıştır.
Çoğu zaman engelli bireyler ve aileleri, maruz kaldıkları durumların, engelliliğe dayalı dolaylı ya da doğrudan bir ayrımcılık olup olmadığının ayrımında olmadıkları görülmektedir. Birçok engelli bireyin farklılıklarını içselleştirdikleri, kendilerine uygulanan her türlü negatif davranışı ve maruz kaldıkları her türlü olumsuz ve durumu normal kabul ettikleri görülmektedir.
Hem engelli bireylerin hem de tüm toplumun, engelliliğe dayalı ayrımcılığın ne olduğu konusunda bilgilendirilmeleri ve ayrımcılık yapmanın bir suç olduğu konusuna dair farkındalık oluşturulması gerekmektedir. Aksi halde yaşanan sorunlar kanıksanacak, kemikleşecek ve bu nedenlerle olumsuzlukların değiştirilmesi mümkün olmayacaktır. Tüm bunların en vahim sonucu; toplumsal değişim için harekete geçilemeyecek olmasıdır.
BM Engelli Hakları Sözleşmesinin Eşitlik ve Ayrımcılık Yasağı başlıklı 5. Maddesinde “Taraf Devletler, engelliliğe dayalı her türlü ayrımcılığı yasaklayacak ve engellilerin herhangi bir nedene dayalı ayrımcılığa karşı eşit ve etkili şekilde korunmasını güvence altına alacaktır” ifadesi yer alır.
Engelliler Hakkında Kanunda ise eğitim ve istihdam kısımlarında, ayrımcılığın yasak olduğu ifade edilmiş ancak bir yaptırım öngörülmemiştir. Engelliliğe dayalı ayrımcılık suçuna yönelik Türk Ceza Kanunu (TCK) 122. Maddede, hapis cezası verilmesi hüküm altına alınmış ancak, 122. Maddenin “ayrımcılık” olan başlığı 2014 yılında “nefret ve ayrımcılık” olarak değiştirildiğinden; ayrımcılık suçunun nefret saikiyle gerçekleşmesi şartı getirilmiştir. Ayrımcılık suçunun nefret saikiyle işlenmiş olduğunun ispatının ne denli güç olduğunu belirtmekte fayda var.
TCK 122. Maddesi “Nefret ve Ayrımcılık” Başlığında şu ifadeler yer alır: (1) Dil, ırk, milliyet, renk, cinsiyet, engellilik, siyasi düşünce, felsefi inanç, din veya mezhep farklılığından kaynaklanan nefret nedeniyle;
a) Bir kişiye kamuya arz edilmiş olan bir taşınır veya taşınmaz malın satılmasını, devrini veya kiraya verilmesini,
b) Bir kişinin kamuya arz edilmiş belli bir hizmetten yararlanmasını,
c) Bir kişinin işe alınmasını,
d) Bir kişinin olağan bir ekonomik etkinlikte bulunmasını, engelleyen kimse, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
Engelli bireylerin temel hak ve özgürlüklerini eşit bir biçimde kullanmalarının önündeki her türlü engel, ayrımcılığın bir aktörüdür. Engelli bir bireyin sırf engelli olduğu için istihdamdan uzaklaştırılmak istenmesi, düşük ücret uygulaması, erişilebilirlik önlemlerinin alınmıyor olması, makul düzenleme taleplerinin karşılanmaması, çalışma ortamında ihtiyaç duyduğu araç ve gereçlerin temin edilmemesi; ayrımcılık olarak değerlendirilmelidir.
Diğerleri ile eşit bir biçimde hayata dâhil olma haklarının bilincinde olan engelli bireyler aynı zamanda kendilerinin sosyal dışlanmalarına neden olan her türlü hareketi, reddedici bir bilince de sahip olmalıdırlar.
